Ղարաբաղի մակերեւոյթը առհասարակ լեռնային է: Անոր սահմաններէն են, Սեւանայ լիճը, Արաքսի հովիտը, պատմական Ուտիք նահանգը: Ներկայիս Ղարաբաղի հանրապետութեան տարածութիւնն է 10.000 քառ. Քլմ: Ղարաբաղ ունի վարչական հինգ շրջաններ Հատրութ, Մարտակերտ, Մարտունի, Ասկերան եւ Շուշի: Մայրաքաղաքն է Ստեփանակերտ:

4-րդ դարուն, Գրիգոր Լուսաւորիչ հիմը կը դնէ Արցախի առաջին հայ եկեղեցիին: 5-րդ դարուն Մեսրոպ Մաղտոց կը հիմնէ առաջին հայ դպրոցը:

451 թուականին, Վարդանանց հերոսամարտին, Արցախ կը բերէ իր ամբողջական մասնակցութիւնը:

17րդ դարու վերջաւորութեան Հայաստանի մէջ կը սկսի հայ ազատագրական շարժումը Ղարաբաղէն, Իսրայէլ Օրի Ղարաբաղի իշխաններէն կը դառնայ Հայ ազատագրական շարժումի առաջին գործիչը:

Ապա Դաւիթ Պէկ Իր գլխաւոր օգնականներով Մխիթար Սպարապետ. Ստեփան Շահումեան եւ Աւետիք քահանայ: Ազատագրական Պայքարը կը շարունակուի մինչեւ այսօր:

1992-Մայիս 8-ին կ’ազատագրուի Շուշին: Կ’ազատագրուի նաեւ Բերդաձորը եւ Լաչինի անցքը,

Լ.Ղ.Հ. կ’ունենայ իր պետական դրօշը, զինանշանը եւ քայլերգը: 1998-ին Հայաստան տէ ֆաքթօ կը ճանչնայ Ղարաբաղի անկախութիւնը: Հիմնուած է 1991-ին « Ռապիէյի » շրջանին մէջ :

Առաջին վարչական կազմը բաղկացած է՝հետեւեալ ընկերուհիներէն՝ Արշալոյս Տիապ՝ատենապետուհի, Անժէլ սապունճեան՝ փոխ ատենապետուհի, Սօսի Պարսումեան՝ ատենադպիր, Աշխէն Համամճեան՝գանձապահ, Ալիս Պէօյիւքեան՝ հաշուպահ, խորհրդականներ՝ Հուրի Մալճեան, Արփի Յակոբեան, Վիօլէթ Մաքինաճեան, Վերա Պէօյիւքեան:

Կը գործէ Հ.Մ.Ը.Մ –ի «Աղբալեան » մարզամշակույթային համալիրին մէջ :